Sóng ngầm xanh trên đại dương toàn cầu
Đứng giữa những làn sóng dữ của biến đổi khí hậu, ngành vận tải biển – vốn âm thầm vận chuyển tới 90% khối lượng hàng hóa toàn cầu – đang dần trở thành tâm điểm của cuộc đua cắt giảm khí thải. Mỗi con tàu rẽ sóng không chỉ chuyên chở hàng hóa, mà còn gánh trên mình áp lực ngày càng lớn từ cộng đồng quốc tế: phải xanh hơn, sạch hơn và bền vững hơn.
Theo ước tính, vận tải biển phát thải khoảng 1 tỷ tấn CO₂ mỗi năm, tương đương 3% tổng phát thải toàn cầu – con số tưởng chừng nhỏ, nhưng lại là bài toán hóc búa bởi đây là ngành khó khử carbon bậc nhất. Các con tàu có tuổi thọ lên đến 30 năm, trong khi chuỗi cung ứng nhiên liệu hóa thạch đã bám rễ sâu rộng suốt nhiều thập kỷ. Vấn đề không chỉ là thay đổi công nghệ, mà còn là tái thiết cả một hệ sinh thái vận tải xuyên lục địa.
Năm 2023, Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO) đã đưa ra một bước ngoặt: mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Không còn là khuyến nghị, đây là chỉ dấu rõ ràng rằng ngành hàng hải toàn cầu buộc phải thay đổi. Nhưng con đường tới đó, chắc chắn không bằng phẳng.
Từ nhiên liệu sạch đến tái kiến tạo lối vận hành
Tại các hải cảng lớn trên thế giới, những thế hệ tàu mới đang dần thay thế những cỗ máy khổng lồ chạy dầu FO truyền thống. Methanol xanh, hydrogen, ammonia hay nhiên liệu sinh học đang được thử nghiệm như giải pháp thay thế – mỗi loại mang theo kỳ vọng lẫn hoài nghi. Methanol dễ sử dụng nhưng vẫn phát thải CO₂ nếu không “xanh” ngay từ đầu chuỗi. Hydrogen không thải carbon, nhưng đòi hỏi công nghệ lưu trữ và tiếp nhiên liệu phức tạp. Không có giải pháp hoàn hảo, chỉ có những bước đi dũng cảm trong sự đánh đổi.
Cùng lúc, công nghệ vận hành tàu cũng đang bước vào thời kỳ đổi mới. Cánh buồm cứng công nghệ cao giúp tận dụng sức gió, lớp bọt khí bao quanh thân tàu giảm ma sát với nước biển, còn trí tuệ nhân tạo tối ưu hành trình, giảm tốc độ không cần thiết để tiết kiệm năng lượng. Những “tàu thông minh” không còn là viễn cảnh, mà đã được thử nghiệm và vận hành thương mại.
Song song đó là các cảng biển – nơi tiêu tốn điện năng khổng lồ và phát sinh nhiều khí thải gián tiếp. Cảng Rotterdam (Hà Lan), Singapore hay Los Angeles đã bắt đầu điện khí hóa cầu cảng, tích hợp năng lượng mặt trời và gió vào hệ thống vận hành. Câu hỏi không còn là "có thể làm được không", mà là "có thể làm nhanh đến mức nào".
Kinh tế, chính sách và lằn ranh tồn tại
Nếu môi trường là động lực đạo đức, thì thị trường chính là đòn bẩy không thể phớt lờ. Các nhà sản xuất lớn – từ ngành ô tô đến hàng tiêu dùng – đang yêu cầu đối tác logistics phải chứng minh mức phát thải. Người tiêu dùng thì bắt đầu chọn sản phẩm theo chuỗi cung ứng carbon thấp. Trong khi đó, các chính sách như thuế carbon, cơ chế điều chỉnh khí thải tại biên giới EU (CBAM) khiến vận tải biển không thể tránh khỏi việc tính toán lại chiến lược dài hạn.
Maersk – một trong những hãng tàu lớn nhất thế giới – đã đặt hàng loạt tàu chạy methanol xanh và cam kết trung hòa carbon trước 2040. Nhưng không phải tất cả đều có năng lực đi trước. Nếu thiếu cơ chế hỗ trợ và tài chính xanh, nguy cơ hình thành “khoảng cách phát thải” giữa các nước phát triển và đang phát triển là điều không thể tránh khỏi.
Một hành trình không thể đảo ngược
Chuyển đổi xanh trong vận tải biển không chỉ là xu hướng – đó là đòi hỏi sinh tồn. Hành tinh không còn đủ kiên nhẫn với những ngành công nghiệp chậm thay đổi, và vận tải biển – với vai trò xương sống của toàn cầu hóa – không thể là ngoại lệ.
Cuộc cách mạng xanh trên biển không đến trong một đêm. Nhưng mỗi cánh buồm thông minh được dựng lên, mỗi tấn khí thải được cắt giảm, mỗi cảng chuyển mình theo hướng không phát thải… là một bước gần hơn đến tương lai mà đại dương vẫn xanh, và những con tàu không còn là nguồn gốc của khói xám.
